کلاژن چیست و چگونه در پوست ساخته میشود؟
همه چیز درباره پروتئینی که جوانی پوست را میسازد
کلاژن شاید معروفترین پروتئین بدن باشد؛ نامی که همیشه در کنار جوانی، سفتی و زیبایی پوست شنیده میشود. اما واقعاً کلاژن چیست؟ چه کاری برای پوست انجام میدهد؟ و مهمتر از همه، چطور در بدن ساخته میشود؟
کلاژن چیست؟
کلاژن فراوانترین پروتئین بدن انسان است و حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد ساختار لایه درم پوست را تشکیل میدهد. این پروتئین مانند یک «داربست» محکم عمل میکند و باعث:
- استحکام
- قوام
- سفتی
- یکپارچگی
- و مقاومت پوست
میشود.
به زبان سادهتر:
اگر کلاژن نبود، پوست ما شل، نازک و شکننده میشد.
نقشهای اصلی کلاژن در پوست
حفظ سفتی و استحکام پوست
کلاژن رشتههایی محکم و منظم تشکیل میدهد که مانند ستونهای زیرساختی پوست عمل میکنند. هرچه این ستونها بیشتر و سالمتر باشند، پوست جوانتر و سفتتر به نظر میرسد.
افزایش خاصیت ارتجاعی (به کمک الاستین)
کلاژن مستقیماً مسئول کشسانی نیست، اما چارچوبی برای اتصال و عملکرد درست الاستین ایجاد میکند. به همین دلیل کاهش کلاژن → کاهش الاستین → افتادگی و شلشدگی پوست.
ترمیم و بازسازی بافتها
در بریدگی، خراش یا زخم، کلاژن اولین پروتئینی است که برای ترمیم بافت آسیبدیده ساخته میشود.
حفظ رطوبت پوست
نوعی از کلاژن با مولکولهای آب پیوند برقرار میکند و باعث حفظ رطوبت و لطافت پوست میشود.
پیشگیری از بروز چروک
وقتی کلاژن کم شود، خطوط ریز و چروکها ظاهر میشوند. بنابراین حفظ سطح کلاژن بهطور مستقیم با جوانماندن پوست مرتبط است.
چرا تولید کلاژن کاهش مییابد؟
از حدود ۲۵ سالگی به بعد، سالانه حدود ۱٪ از تولید طبیعی کلاژن کم میشود.
دلایل اصلی کاهش کلاژن:
- افزایش سن
- اشعه UV خورشید
- استرس اکسیداتیو
- سیگار
- تغذیه نامناسب
- کمبود ویتامین C
- خواب ناکافی
کلاژن چگونه در پوست ساخته میشود؟ (فرآیند سنتز کلاژن)
مرحله 1: شروع سنتز در سلولهای فیبروبلاست
فیبروبلاستها، سلولهایی در لایه درم هستند که وظیفه اصلیشان ساخت کلاژن است. تحریک این سلولها توسط عوامل مختلف مثل رتینول، ویتامین C یا زخم سطحی، تولید کلاژن را افزایش میدهد.
مرحله 2: ساخت پیشپروکلاژن (Procollagen)
داخل سلول، ابتدا آمینواسیدهای پرولین، گلایسین و لیزین کنار هم قرار میگیرند.
در این مرحله حضور ویتامین C ضروری است، زیرا آنزیمهای کلیدی این مرحله بدون آن عمل نمیکنند.
این پیشپروکلاژن، بخشی خام و ابتدایی از کلاژن است.
مرحله 3: تبدیل شدن به تروپوکلاژن (Tropocollagen)
پیشپروکلاژن به بیرون سلول (فضای میانبافتی) منتقل میشود و آنجا تبدیل به تروپوکلاژن میشود.
اینجا شروع تشکیل رشتههای کوچک و منظم آغاز میشود.
مرحله 4: کنار هم قرار گرفتن رشتهها و تشکیل فیبریلهای کلاژن
تروپوکلاژنها به صورت منظم در کنار هم قرار میگیرند و رشتههایی قوی به نام فیبریل میسازند
مرحله 5: تشکیل رشتههای ضخیم کلاژنی (Collagen fibers)
فیبریلها به هم میپیوندند و رشتههای بزرگتر و قابل مشاهدهای تشکیل میدهند که همان ساختار اصلی سفتی پوست است.
چه ترکیباتی سنتز کلاژن را افزایش میدهند؟
ویتامین C
حیاتیترین عامل! بدون آن کلاژن ساخته نمیشود.
رتینول مشتقات ویتامین A))
بهطور مستقیم فیبروبلاستها را تحریک میکند.
مصرف پروتئین و آمینواسیدهای ضروری
بهویژه گلایسین، لیزین و پرولین.
زینک و مس
به عنوان کوفاکتور در فرآیند تولید کلاژن.
میکرودرم، لیزر، میکرونیدلینگ
با ایجاد تحریک و زخم سطحی، فیبروبلاستها را فعال میکنند.
چه عواملی کلاژن را تخریب میکنند؟
❌ نور خورشید (UV)
❌ سیگار
❌ قند زیاد
❌ استرس مزمن
❌ خواب کم
❌ مصرف الکل
❌ التهابهای مزمن پوستی